​​​پایگاه میراث جهانی قنات یزد

(میراث قنات جهانی زارچ)

  شهر زارچ شامل بخشی از دشت وسیع یزد-اردکان می‌باشد. در ۱۵ کیلومتری شهر یزد و در جاده شمال به جنوب قرار دارد و از سه منطقه توده، اله‌آباد و سرچشمه تشکیل‌شده‌است. این مناطق در فواصل کوتاهی نسبت به یکدیگر قرار گرفتند و امروزه با توجه به افزایش جمعیت این سه منطقه به صورتی کاملاً پیوسته و غیرقابل تفکیک و به طور کلی تشکیل‌دهنده شهر زارچ می‌باشند. این شهر از نظر سابقه تاریخی بعد از میبد یکی از قدیمی ترین آبادی‌ها است که در ادامه سابقه تاریخی آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

 طولانی‌ترین قنات جهان واقع در استان یزد است که این قنات با ۷۲ کیلومتر طول به عنوان طولانی‌ترین قنات جهان شناخته شده است تعداد چاه‌های آن ۲۱۱۵ حلقه است در فهرست آثار ملی کشور با شماره ۱۴۸۳۰ ثبت شده است. قنات زارچ دارای سه سرشاخه به نام‌های شور، شیرین و ابراهیم خویدکی است که در زمان حاضر فقط شاخه شور این قنات جهانی فعال است و دو شاخه دیگر بدلیل افت سطح آب زیر زمینی کم آب و سپس خشک شده اند.مبدأ قنات در حوالی روستای فهرج است که پس از طی روستاهایی مانند خویدک ،دهنو و اکرمیه وارد شهر یزد گردیده از محلات مختلف شهر از جمله میدان امیرچقماق عبور کرده و پس از گذر از مسجد جامع ،از شهر یزد خارج و بطرف شهر زارچ حرکت میکند.
  در مسیر این قنات در شهر یزد بیش از ۳۰ پایاب احداث گردیده که عمده آنها عمومی و وقف استفاده مردم بوده و تعدادی نیز در بناهای مذهبی احداث گردیده است. در فاز اول این پروژه احیاء قنات که به عنوان مسیر گردشگری قنات زارچ در نظر گرفته شده است ۸ پایاب، ۲ آب‌انبار و یک آسیاب را شامل می‌شود. در حال حاضر از بین این سه رشته تنها یک رشته به نام شور فعال می‌باشد دو شاخه آن مدت زمان طولانی است که آبدهی ندارد. این قنات که موضوع بحث می‌باشد بعد از گذر از برخی محله‌های یزد در شهر زارچ در محله سرچشمه به سطح زمین می‌رسد، این آب در این محله و محله دیگری که قبلا معرفی شد به نام توده به مصرف کشاورزی میرسد. طول این قنات، در حالی که هم شاخه‌های فعال و غیرفعال را در نظر بگیریم به طور کلی 72 کیلومتر می‌باشد و عمق مادر چاه آن در شاخه شور که هم اکنون فعال است ۸6 متر می‌باشد. که یکی از مهم‌ترین و مطرح‌ترین ویژگی‌های آن طولانی بودن آن از مادرچاه تا مظهر قنات می‌باشد که به عنوان طولانی‌ترین قنات جهان نیز شناخته‌شده‌ است.

  زارچ دارای مساحتی با حدود ۲۲ کیلومتر مربع و در فاصله ۱۲ کیلومتری شمال غربی یزد قرار دارد. این شهر در عرض جغرافیایی ۳۱ درجه و ۵۶ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ۵۴ درجه و ۲۰ دقیقه شرقی قرار گرفته است. در شمال این شهر، منطقه رستاق و جنوب آن ابرندآباد قرار دارد. ازسمت شرق به محمودآباد و از شمال غربی به اشکذر می‌رسد. ارتفاع آن از سطح دریا به طور متوسط ۱۱۸۵ متر می‌باشد. این شهر در امتداد قنات زارچ قرار گرفته و از سمت شرق به غرب گسترده شده است از دو طرف شمال و جنوب توسعه پیدا کرده است. چهار مرحله اصلی دارد به نام های سرچشمه، توده، اله‌آباد و چرخاب کهنه. لازم به ذکر است که به طور کلی دارای ۶۷ آبادی می باشد که در حال حاضر تنها ۲۶ آبادی ان دارای جمعیت است و محل سکونت می‌باشد. محله توده که بزرگ‌ترین محله است، نیز خود به پنج محله کوچکتر تقسیم می‌شود،( دهُک، زمان، سرده، دارالشٌفا، پشت مسجد)، محله بعدی سرچشمه، نیز دارای دو بخش بالا و پایین است.  اله آباد، نیز به دو محله مسلمان نشین و زرتشتی نشین تقسیم بندی شده است. فعالیت عمده مردم در این منطقه، کشاورزی می باشد.​​​​​​​​​​​​​​

مادر چاه قنات زارچ

شاخصه‌های ثبت آثار، در فهرست میراث جهانی:
هر اثر پیشنهادی برای ثبت، باید حداقل یکی از شاخص‌های زیر را دارا باشد:
 - نمایش‌دهنده دست‌آوردی باشد که بیان‌کننده نبوغ هنری بشر باشد.
 - معرف تبادل مهمی از ارزش‌های بشری در یک محدوده زمانی در درون یک حیطه فرهنگی جهان از لحاظ پیشرفت در معماری یا  فن‌آوری، هنرهای یادمانی، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.
 - گواهی بی‌همتا یا استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.
 - نمونه‌ای برجسته از نوعی بنا یا مجموعه معماری یا فن‌آوری یا منظره که نمایانگر مرحله یا مراحلی در سرگذشت انسان باشد.
 - نمونه‌ای برجسته از یک سکونت‌گاه سنتی بشری یا استفاده از زمین، که معرف یک یا چند فرهنگ است، باشد. به ویژه مواقعی که  تحت تأثیر تغییرات برگشت ناپذیر شده‌است. به شکلی مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنن زندگی، افکار و عقاید یا آثار  هنری یا ادبی واجد اهمیت والای جهانی باشد.
 
ثبت قنات های ایرانی در یونسکو:
در کنار عواملی که نام برده‌شد در ایران یازده قنات از طرف سازمان یونسکو در سال ۲۰۱۶، و با تاکید بر معیارهایی مانند؛ نمایانگر نبوغ بشر، نمایش‌دهنده تبادل مهم ارزش‌های بشری، استثنایی بودن، برجسته بودن از نظر معماری یا تکنیکی در یک مرحله و یا مراحلی از تاریخ، نمونه برجسته‌ از یک زیستگاه انسانی و فرهنگ، در ارتباط بودن به صورت مستقیم با سنت‌ها و باورها، نیز به ثبت رسید که هرکدام ویژگی منحصر به فرد خود را داشتند.این قنوات شامل؛ قنات زارچ، حسن‌آباد مشیر، قصبه گناباد، بلده فردوس، جوپار، شیخی و قنبرآباد، اکبرآباد، مون، وزوان، مزدآباد، ابراهیم‌آباد می‌باشند، که براساس ویژگی‌های معماری و ساختاری، فرهنگی و تاریخی، میزان آبدهی معرفی شدند و به ثبت رسیدند.

برای بزرگ‌ نمایی و دانلود روی عکس کلیک کنید.